[φωτογραφία του Παλαιστινιακού Προσφυγικού Καταυλισμού Balata]
Απορίες που έχετε... Τι διαβάζει ο ισραηλινός στρατός; Μα, Deleuze, Guattari (και Debord) και Gregory Bateson!
Αυτά πληροφορούμαστε από το κα-τα-πλη-κτι-κό άρθρο "The Art of War" του Eyal Weizman, ο οποίος είναι αρχιτέκτονας, συγγραφέας και διευθυντής του Κέντρου Αρχιτεκτονικής Έρευνας του Κολλεγίου Γκόλντσμιθ [Λονδίνο]. Το έργο του επικεντρώνεται σε θέματα περιοχών στις οποίες σημειώνονται συγκρούσεις και σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η μετάφραση του άρθρου που ακολουθεί, ανήκει στον antonymous και είχε δημοσιευθεί στο Indymedia Αθηνών στις 18 Αυγούστου 2006, όπου είχε δημοσιευτεί και η σχετική φωτογραφία. [Παράλειψη του μεταφραστή: το Jesuit Order, που αναφέρει ο διευθυντής του Ερευνητικού Ινστιτούτου Επιχειρησιακής Θεωρίας, δεν είναι παρά το Τάγμα των Ιησουιτών και, φυσικά, ο Μάρκος Αβρίλιος [sic] δεν είναι παρά ο αυτοκράτορας της Ρώμης Μάρκος Αυρήλιος. Όλες οι υπογραμμίσεις και τα links έχουν προστεθεί από εμένα].
Indymedia ΑθηνώνΟ Ισραηλινός Στρατός διαβάζει Deleuze και Guattari (και Debord)
για τη μετάφραση, antonymous 2:47πμ, Παρασκευή 18 Αυγούστου 2006
Η Τέχνη Του Πολέμου
του Eyal Weizman*
Η επίθεση που πραγματοποιήθηκε από δυνάμεις των Ισραηλινών "Αμυντικών" Δυνάμεων (IDF) [τα εισαγωγικά στο "Αμυντικών" είναι του μεταφραστή] στην πόλη της Nablus τον Απρίλη του 2002 χαρακτηρίστηκε από τον στρατηγό Aviv Kokhavi, ώς "αντεστραμένη γεωμετρία", όρο που επεξήγησε ώς 'την ανασύνταξη της αστικής κυριαρχίας διαμέσου μιας σειράς μικρών, τακτικών κινήσεις' |1. Κατά τη διάρκεια της μάχης Ισραηλινοί στρατιώτες εκινούντο μέσα στην πόλη μέσω 'υπέργειων τούνελ' εκατοντάδων μέτρων, σχηματισμένων μέσα από πυκνά και κοντινά μεταξύ τους κτισμάτων. Παρόλο που αρκετές χιλιάδες στρατιωτών και Παλαιστινίων ανταρτών κινούνταν ταυτόχρονα μέσα στην πόλη, ήταν σε τέτοιο βαθμό ενσωματωμένοι στον αστικό ιστό που λίγοι θα διακρίνονταν από αέρος. Επιπλέον δε χρησιμοποίησαν τους δρόμους, τα σοκάκια ή τις πλατείες τις πόλης ούτε εξωτερικές πόρτες, εσωτερικές σκάλες ή παράθυρα. Κινήθηκαν οριζόντια διαμέσω τοίχων και κάθετα μέσω των τρυπών που άνοιξαν με εκρήξεις σε ταβάνια και πατώματα. Αυτού το είδους η κίνηση που περιγράφεται από το στρατό ώς 'infestation', επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει το μέσα ώς έξω, τον ιδιωτικό εσωτερικό χώρο ώς δημόσιο πέρασμα. Η τακτική του IDF να "περπατάει μέσα από τοίχους" συνεπάγεται μια αντίληψη της πόλης όχι ώς τόπο αλλά ώς το μέσο της πολεμικής επιχείρησης – ένα εύκαμπτο, σχεδόν υγρό μέσο σε αέναη κίνηση.
Οι σύγχρονοι στρατιωτικοί θεωρητικοί είναι τώρα απασχολημένοι με το να επαναπροσδιορίζουν τον αστικό χώρο. Το στοίχημα είναι μεγάλο και περιλαμβάνει έννοιες, όρους και αρχές που καθορίζουν τις στρατιωτικές στρατηγικές και τακτικές. Ο τεράστιος ακαδημαικός χώρος που ο γεωγράφος Stephen Graham έχει αποκαλέσει διεθνή 'σκιώδη κόσμο' των στρατιωτικών αστικών ερευνητικών ινστιτούτων και εκπαιδευτικών κέντρων που έχουν ιδρυθεί προκειμένου να μελετήσουν στρατιωτικές επιχειρήσεις σε πόλεις, θα μπορούσε να παραλληλιστεί με το διεθνές δίκτυο ελιτ αρχιτεκτονικών ακαδημιών. Αλλά σύμφωνα με τον αστικό θεωρητικό Simon Marvin, ο στρατιωτικός-αρχιτεκτονικός 'σκιώδης κόσμος' παράγει αυτή τη στιγμή περισσότερη εντατική και χρηματοδοτούμενη έρευνα από όλα αυτά τα πανεπιστημιακά προγράμματα μαζί, και [το λέει αυτό ο Marvin] γνωρίζοντας σίγουρα για την avant-garde αστική έρευνα που πραγματοποιείται σε αρχιτεκτονικά ινστιτούτα, ειδικά για τον Τρίτο Κόσμο και τις Αφρικανικές πόλεις. Τα βασικά θεωρητικά κείμενα στις στρατιωτικές ακαδημίες και αρχιτεκτονικές σχολές συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό. Πραγματικά, η λίστα των κειμένων προς ανάγνωση στις σύγχρονες στρατιωτικές σχολές περιλαμβάνει κείμενα από το 1968 περίπου (με έμφαση στα έργα των Gilles Deleuze, Félix Guattari και Guy Debord), καθώς και πιό σύγχρονα συγγράματα αστικολογίας, ψυχολογίας, κυβερνητικής, μετα-αποικιακής και μετα-δομικής θεωρίας. Εάν όντως, όπως ισχυρίζονται πολλοί συγγραφείς, ο χώρος για αμφισβήτηση έχει χαθεί εν μέσω της καπιταλιστικής κουλτούρας του τέλους του 20ου αιώνα, ο χώρος αυτός ξαναβρίσκεται, αυτή τη φορά στο στρατό.
Πραγματοποίησα μια συνέντευξη με τον Kokhavi, επικεφαλή της Μονάδας Αλεξιπτωτιστών, που στα 42 θεωρείται ένας από τους πιό πολλά υποσχόμενους νέους αξιωματικούς του IDF (και επικεφαλής της επιχείρησης εκένωσης οικισμών στη Λωρίδα της Γάζας)2. Όπως πολλοί άλλοι αξιωματικοί καριέρας, είχε αφήσει προσωρινά το στρατό για να πάρει πανεπιστημιακό πτυχίο – παρόλο που αρχικά σκόπευε να σπουδάσει αρχιτεκτονική, κατέληξε με πτυχίο φιλοσοφίας από το Hebrew University. Όταν μου εξήγησε τον βασικό κανόνα που διείπε τη μάχη της Nablus, το πιό ενδιαφέρον για εμένα ήταν όχι τόσο η περιγραφή των συμβάντων αυτή καθ'αυτή, όσο ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόταν τη ροή της δράσης.
Είπε: 'ο χώρος που κοιτάς αυτή τη στιγμή, το δωμάτιο αυτό που κοιτάς, δεν είναι παρά η αντίληψή σου γι'αυτό. […] Το ερώτημα [για εμάς] είναι, πώς θα αντιληφθείς το σοκάκι; […] Το αντιληφθήκαμε ώς ένα χώρο στον οποίο απαγορεύεται να περπατήσεις από πόρτα σε πόρτα, απαγορεύεται να το διασχίσεις και απαγορεύεται να κοιτάξεις από το παράθυρο, καθώς μας περιμένει ένα όπλο στο σοκάκι και παγίδες στις πόρτες. Αυτό συμβαίνει γιατί ο εχθρός αντιλαμβάνεται το χώρο με ένα κλασσικό, παραδοσιακό τρόπο κι εγώ δε θέλω να ακολουθήσω την αντίληψη αυτή και να πέσω στις παγίδες του. […] Θέλω να τον αιφνιδιάσω! Αυτή είναι η πεμπτουσία του πολέμου. Χρειάζεται να κερδίσω […] Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο επιλέξαμε να μετακινηθούμε διαμέσου των τοίχων. . . Σαν ένα σκουλήκι που τρώει το χώρο μπροστά του για να προχωρήσει, αναδύεται προσωρινά και μετά εξαφανίζεται […]
Είπα στους άνδρες μου, “Φίλοι! […] Αν μέχρι τώρα είχατε συνηθίσει να περπατάτε στους δρόμους και τα πεζοδρόμια, ξεχάστε το! Από εδώ και πέρα θα περπατάμε μέσα από τοίχους!” |2 Η πρόθεση του Kokhavi στη μάχη ήταν να εισέλθει στην πόλη προκειμένου να σκοτώσει μέλη της Παλαιστινιακής Αντίστασης και να ξαναβγεί. Η τρομακτική ευθύτητα των στόχων αυτών, όπως διατυπώθηκαν σε μένα από τον Shimon Naveh, ανώτερο του Kokhavi, είναι μέρος μιας ευρύτερης Ισραηλινής πολιτικής που στοχεύει στο να διαταράσσει την Παλαιστινιακή Αντίσταση τόσο σε πολιτικό όσο και στο στρατιωτικό επίπεδο, με επιλεγμένες δολοφονίες από αέρος και εδάφους.
Εάν πιστεύετε ακόμη, όπως θα ήθελε το IDF, πως η μετακίνηση μέσω τοίχων είναι μια σχετικά ευγενής πολεμική τακτική, τότε η περιγραφή των παρακάτω περιστατικών ίσως να σας αλλάξει τη γνώμη. Στην αρχή, οι στρατιώτες μαζεύονται πίσω από τον τοίχο και μετά, χρησιμοποιόντας εκρηκτικά, τρυπάνια ή σφυριά, κάνουν μια τρύπα αρκετά μεγάλη ώστε να μπορούν να περάσουν. Ακολουθούν χειροβομδίδες λάμψης ή μερικοί τυχαίοι πυροβολισμοί εναντίον δωματίων που συνήθως είναι τα ιδιωτικά σαλονοδωμάτια ανυποψίαστων πολιτών. Όταν οι στρατιώτες περνούν μέσα από τον τοίχο, κλειδώνουν τους πολίτες σε ένα από τα δωμάτια όπου αναγκάζονται να παραμείνουν -συχνά για αρκετές μέρες- όσπου να ολοκληρωθεί η επιχείρηση, συχνά χωρίς νερό, τουαλέτα, φαγητό ή φάρμακα.
Οι πολίτες στην Παλαιστίνη, όπως στο Ιράκ, βιώνουν την αναπάντεχη είσοδο του πολέμου στην πλέον ιδιωτική σφαίρα της ζωής τους, το σπίτι τους, ώς την πλέον τραυματική και ταπεινωτική εμπειρία. Μια παλαιστίνια γυναίκα γνωστή μόνο ώς Aisha, δίνοντας συνέντευξη σε δημοσιογράφο του Palestine Monitor, περιέγραψε την εμπειρία:
“Φανταστείτε το: κάθεστε στο σαλόνι σας, που ξέρετε τόσο καλά. Αυτό είναι το δωμάτιο όπου η οικογένεια βλέπει τηλεόραση το απόγευμα μετά το βραδυνό, και ξαφνικά ο τοίχος εξαφανίζεται με ένα κρότο, το δωμάτιο γεμίζει σκόνη και χαλάσματα και μέσα από τον τοίχο έρχονται οι στρατιώτες, ο ένας μετά τον άλλο, ουρλιάζοντας διαταγές. Δεν έχεις ιδέα αν έχουν έρθει για σένα, αν έχουν έρθει να επιτάξουν το σπίτι σου, ή αν απλά το σπίτι σου βρίσκεται στην διαδρομή τους προς κάπου αλλού. Τα παιδιά ουρλιάζουν, πανικοβάλονται. Είναι δυνατό να διανοηθείτε καν τον τρόμο που βιώνει ένα πεντάχρονο παιδί όταν τέσσερις, έξι, οχτώ, δώδεκα στρατιώτες εμφανίζονται μέσα από τον τοίχο με τα πρόσωπά τους βαμένα μαύρα, τα αυτόματά τους στραμμένα προς όλες τις κατευθύνσεις, κεραίες να βγαίνουν από τα σακίδιά τους κάνοντάς τους να μοιάζουν σαν τεράστια μυρμήγκια;” |3
Ο Naveh, απόστρατος Αξιωματικός, είναι ο διευθυντής του Operational Theory Research Institute (Ερευνητικό Ινστιτούτο Επιχειρησιακής Θεωρίας), το οποίο διδάσκει αξιωματικούς του IDF και άλλων στρατών την 'επιχειρησιακή θεωρία' – που στη στρατιωτική αργκό ορίζεται ώς κάπου ανάμεσα στη στρατηγική και την τακτική. Περιέγραψε το στόχο του ινστιτούτου του, ιδρυθέν το 1996, ώς εξής:
'Είμαστε σαν το Jesuit Order. Προσπαθούμε να μάθουμε και να δείξουμε στους στρατιώτες πώς να σκέφτονται. […] Διαβάζουμε τον Christopher Alexander [ΣτΜ γνωστός άγγλος αρχιτέκτονας], το φαντάζεστε; Διαβάζουμε κείμενα του John Forester και άλλων αρχιτεκτόνων. Διαβάζουμε Gregory Bateson, Clifford Geertz. Οχι εγώ, αλλά οι στρατιώτες και οι στρατηγοί μας καλούνται να σκεφτούν με βάση το υλικό αυτό. Έχουμε ξεκινήσει μια σχολή και πρόγραμμα σπουδών για "επιχειρησιακούς αρχιτέκτονες". |4 Σε μια διάλεξη ο Naveh έδειξε ένα διάγραμα που θυμίζει ένα “τετράγωνο αντίθεσης” που σχηματίζει σενάρια από λογικά σενάρια με βάση δυαδικούς συλλογισμούς αναφερόμενους στο στρατό και τις αντάρτικες επιχειρήσεις. Χρησιμοποιεί συχνά φράσεις όπως 'Διαφορά και Επανάληψη – η Διαλεκτική της Κατασκευής και του Κατασκευάζειν', 'Αμορφες Εχθρικές Οντότητες', 'Μορφοκλασματικές Μανούβρες', 'Ταχύτητα εναντίον Ρυθμών', 'Η Πολεμική Μηχανή Wahabi', 'Μεταμοντέρνοι Αναρχικοί' και 'Νομαδικοί Τρομοκράτες', που συχνά παραπέμπουν στο έργο των Deleuze και Guattari. Οι πολεμικές μηχανές, σύμφωνα με τους φιλοσόφους, είναι πολύμορφες, χαλαρές οργανώσεις που διακρίνονται για την ικανότητά τους να μεταμορφώνονται, σχηματιζόμενες από μικρές ομάδες που χωρίζονται ή ενώνονται μεταξύ τους, ανάλογα με τις συγκυρίες. (Ο Deleuze και ο Guattari γνώριζαν πως το κράτος δύναται να μεταμορφώσει εθελούσια εαυτό σε μια πολεμική μηχανή. Παρόμοια, στη συζήτησή τους πάνω στον 'ομαλό χώρο' υπονοείται πως η επινόηση μπορεί να οδηγήσει στην κυριαρχία).
Ρώτησα τον Naveh γιατί ο Deleuze και ο Guattari είναι τόσο δημοφιλείς στον Ισραηλινό Στρατό. Απάντησε πως 'πολλές από τις έννοιες στο “A Thousand Plateaux” έγιναν εξαιρετικά σημαντικές για εμάς […] επιτρέποντάς μας να εξηγήσουμε σύγχρονες καταστάσεις με τρόπο που πριν δε μπορούσαμε. Αμφισβήτησε τα πρότυπά μας. Πιό σημαντικός ήταν ο διαχωρισμός που πρότεινε μεταξύ "ομαλού" και "ραβδωτού" χώρου [που αντίστοιχουν] στις έννοιες της “πολεμικής μηχανής” και του "κρατικού μηχανισμού". Στο IDF χρησιμοποιούμε πλέον συχνά τον όρο "να ομαλοποιήσουμε τον χώρο" όταν θέλουμε να αναφερθούμε σε μια επιχείρηση που θα πραγματοποιηθεί μέσα στο χώρο σαν αυτός να μην είχε σύνορα. […]
Οι Παλαιστινιακές περιοχές μπορούν πραγματικά να χαρακτηριστούν ώς "ραβδωτές" με την έννοια ότι είναι κλεισμένες από φράχτες, τοίχους, χαντάκια, οδοφράγματα κτλ. |5. Όταν τον ρώτησα εάν η μετακίνηση τοίχων ήταν μερος τέτοιων επιχειρήσεων εξήγησε πως 'στη Nablus το IDF αντιμετώπισε τις αστικές συγκρούσεις ώς ένα πρόβλημα χώρου. [...] Το να ταξιδέψει κανείς διαμέσου των τοίχων είναι μια απλή μηχανικά λύση που συνδέει τη θεωρία με την πράξη.|6
Για να καταλάβει κανείς την τακτική του IDF να μετακινείται διαμέσου Παλαιστινιακών αστικών χώρων, είναι απαραίτητο να καταλάβει πώς αντιλαμβάνονται την γνωστή πλέον τακτική του 'swarming' [ΣτΜ συγκέντρωση σε σμήνος] – ένας όρος που έχει χρησιμοποιηθεί πολάκις στην πολεμική θεωρία από την έναρξη του Αμερικάνικου δόγματος στη μετά τον Ψυχρό Πόλεμο εποχή, γνωστού ώς “Επανάσταση Στις Στρατιωτικές Υποθέσεις”. Η τακτική του swarming υιοθετήθηκε από την Αρχή του swarm στην Τεχνητή Νοημοσύνη, που θεωρεί πως η δυνατότητα για επίλυση προβλημάτων δημιουργείται από την αλληλεπίδραση και επικοινωνία σχετικά απλοϊκών παραγόντων (μυρμήγκια, πουλιά, μέλισσες, στρατιώτες) με λίγο ή και καθόλου κεντρικό έλεγχο. Το swarm απεικονίζει την αρχή της μη-γραμμικής φαινομενικότητας σε χωρικούς, οργανωτικούς και χρονικούς όρους. Η παραδοσιακή τακτική της μανούβρας, χαρακτηριζόμενη από την απλοϊκή Ευκλείδια γεωμετρία, μεταμορφώνεται, σύμφωνα με το στρατό, σε μια πολύπλοκη γεωμετρία που θυμίζει μορφοκλασματικές δομές. Το σχέδιο μάχης αντικαθίσταται από κάτι που ο στρατός, χρησιμοποιόντας μια έκφραση α λα- Foucault ονομάζει “προσέγγιση κουτιού εργαλείων”, όπου διαφορετικές μονάδες λαμβάνουν τα εργαλεία που χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν μια σειρά από καταστάσεις και σενάρια αλλά δε μπορούν να προβλέψουν την χρονική αλληλουχία με την οποία τα γεγονότα αυτά θα συμβούν |7.
Naveh:
'Οι επιχειρησιακοί και Τακτικοί επικεφαλείς στηρίζονται ο ένας στον άλλο και μαθαίνουν τα προβλήματα κατασκευάζοντας την ιδέα της μάχης […] η δράση γίνεται γνώση και η γνώση γίνεται δράση. […] Καθώς ένα καθοριστικό αποτέλεσμα δεν είναι εφικτό, το κυρίως όφελος από την επιχείρηση γίνεται τώρα η βελτίωση του ίδιου του συστήματος ώς σύστημα.' |8
Αυτό εξηγεί ίσως την γοητεία που ασκούν στο στρατό τα χωρικά και οργανωτικά μοντέλα που έχουν αναπτυχθεί από θεωρητικούς όπως ο Deleuze και ο Guattari. Πράγματι, όσον αφορά το στρατό, οι αστικές στρατιωτικές επιχειρήσεις είναι η υπέρτατη μορφή μεταμοντέρνας σύγκρουσης. Η πίστη σε ένα λογικά κατασκευασμένο και γραμμικό σχέδιο μάχης χάνεται μέσα στην πολυπλοκότητα της αστικής πραγματικότητας. Οι άμαχοι γίνονται μαχητές και οι μαχητές γίνονται άμαχοι. Η ταυτότητα μπορεί να αλλάξει το ίδιο γρήγορα με το φύλο: η μεταμόρφωση γυναικών σε άνδρες μαχητές μπορεί να συμβεί στον ίδιο χρόνο που χρειάζεται ένας undercover “Αραβοποιημένος” στρατιώτης ή καμουφλαρισμένος Παλαιστίνιος μαχητής για να τραβήξει ένα αυτόματο κάτω από μια φούστα. Για ένα Παλαιστίνιο μαχητή εμπλεκόμενο σε μια τέτοια μάχη, οι Ισραηλινοί φαίνεται σα 'να είναι παντού: πίσω, στα πλάγια, δεξιά κι αριστερά. Πώς να πολεμήσεις έτσι; |9
Η Κριτική θεωρία είναι πλέον κλειδί για τη διδασκαλία και την εκπαίδευση που παρέχει ο Nave. Εξηγεί: 'χρησιμοποιούμε την Κριτική θεωρία κυρίως για να κριτικάρουμε τον ίδιο τον στρατιωτικό θεσμό – τα προκαθορισμένα και βαριά του θεμέλια. Η θεωρία είναι σημαντική για εμάς προκειμένου να καλύψουμε το κενό μεταξύ της υπάρχουσας κατάστασης και το προς τα πού θέλουμε να πάμε. Χωρίς τη θεωρία δε μπορούσαμε να κατανοήσουμε τα διάφορα συμβαίνοντα γύρω μας, που διαφορετικά θα φαίνονταν ασύνδετα μεταξύ τους. […] Επί του παρόντος το Ινστιτούτο έχει καταλυτική επίδραση στο Στρατό, έχει γίνει ένας ανατρεπτικός κόμβος στο εσωτερικό του. Με το να εκπαιδεύσουμε υψηλόβαθμους στρατιωτικούς γεμίσαμε το σύστημα [IDF] με ανατρεπτικούς πράκτορες […] που ρωτάνε ερωτήσεις […] πολλοί από τους ανώτερους δε ντρέπονται να συζητάνε για τον Deleuze ή τον [Bernard] Tschumi.' |10 Τον ρώτησα, γιατί τον Tschumi; Απάντησε: 'Η ιδέα της Αποσύνδεσης στο βιβλίο του Tschumi Αρχιτεκτονική και Αποσύνδεση (1994) έγινε σχετική με το σκοπό μας […] Ο Tschumi είχε μια διαφορετική προσέγγιση στην επιστημολογία – ήθελε να ξεπεράσει την μονοδιάστατη γνώση και την κεντρομόλο σκέψη. Είδε τον κόσμο μέσα από πολλές διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές, από ένα συνεχώς μεταβαλόμενο οπτικό πεδίο. Ο Tschumi δημιούργησε μια νέα γραμματική – σχημάτισε τις ιδέες που σχηματίζουν τις σκέψεις μας. |11 Τον ρώτησα τότε, γιατί όχι ο Derrida και η Αποσύνδεση; Απάντησε: 'Ο Derrida είναι ίσως υπερβολικά ασαφής (θεωρητικός) για το κοινό μας. Εχουμε περισσότερα κοινά με τους αρχιτέκτονες: συνδιάζουμε θεωρία και πρακτική. Μπορούμε να διαβάσουμε, μα ξέρουμε παράλληλα πώς να χτίσουμε και να καταστρέψουμε – και μερικές φορές να σκοτώσουμε.' |12
Επιπρόσθετα σε αυτές τις θεωρητικές τοποθετήσεις, ο Naveh αναφέρεται συχνά σε κανονιολογικά στοιχεία της αστικής θεωρίας όπως οι Καταστασιακές πρακτικές του dérive (μέθοδος που περιλαμβάνει την περιπλάνηση μέσα στην πόλη, κάτι που οι Καταστασιακοί χαρακτήρισαν 'ψυχο-γεωγραφία') και του détournement (τη χρησιμοποίηση εγκατελειμένων κτηρίων για χρήση άλλη από αυτή για την οποία είχαν σχεδιαστεί). Φυσικά, οι ιδέες αυτές συνελήφθησαν από τον Guy Debord και άλλα μέλη της Καταστασιακής Διεθνούς προκειμένου να αμφισβητήσουν την αστική ιεραρχία της καπιταλιστικής πόλης και να καταργήσουν τους διαχωρισμούς μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού, του μέσα και του έξω, χρήσης και λειτουργίας, αντικαθιστώντας τον ιδιωτικό χώρο με μια δημόσια επιφάνεια χωρίς σύνορα. Αναφορές στο έργο του Georges Bataille, είτε απευθείας είτε μέσω των γραπτών του Tschumi, επίσης φανερώνουν μια επιθυμία επίθεσης ενάντια στην αρχιτεκτονική και καταστροφής του ορθολογισμού της μεταπολεμικής εποχής, να βγουν από τα αρχιτεκτονικά καλούπια και να απελευθερώσουν τις ανθρώπινες επιθυμίες.
Χωρίς αμφιβολία, η ουμανιστική γνώση -συχνά θεωρούμενη το πιό ισχυρό όπλο ενάντια στον ιμπεριαλισμό- ιδιοποιείται ώς ένα ισχυρό όπλο για τον ίδιο τον ιμπεριαλισμό. Η χρήση της θεωρίας από το στρατό δεν είναι φυσικά κάτι καινούργιο – ένα μακρύ νήμα συνδέει τον Μάρκο Αβρίλιο με τον στρατηγό Patton.
Μελλοντικές στρατιωτικές επιθέσεις εναντίον αστικών χώρων θα είναι ολοένα αφιερωμένες στη χρήση τεχνολογίας που έχει αναπτυχθεί για την “απο-τοιχοποίηση του τοίχου”, για να δανειστούμε μια έκφραση από τον Gordon Matta-Clark. Αυτή εδώ είναι η νέα αντίδραση του στρατιώτη/ αρχιτέκτονα στη λογική των “έξυπνων βομβών”. Οι τελευταίες έχουν προκαλέσει μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων απλά λόγω της ψευδαίσθησης της ακρίβειας που δίνει το στρατιωτικό/ πολιτικό κατεστημένο για να δικαιολογήσει τη χρήση εκρηκτικών σε κατοικημένες περιοχές.
Γίνεται εδώ εμφανής μια ακόμη χρήση της θεωρίας ώς ένα υπέρτατο “έξυπνο όπλο”. Η συστηματική χρήση θεωρητικών και τεχνολογικών εννοιών από το στρατό επιζητά την αναδείξει τον πόλεμο ώς απόμακρο, γρήγορο, ευφυή, συναρπαστικό – και οικονομικά εφικτό. Η βία μπορεί τότε να περιγραφεί ώς ανεκτή και μπορεί να ζητηθεί από την κοινή γνώμη να την υποστηρίξει. Ως τέτοια, η ανάπτυξη νέων πολεμικών τεχνολογιών προωθεί το εφεύρημα πως μια στρατιωτική λύση [στο Παλαιστινιακό] είναι εφικτή – σε καταστάσεις όπου είναι το λιγότερο αμφισβητούμενη.
Παρόλου που χρειάζεσαι τον Deleuze για να επιτεθείς στη Nablus, η θεωρία βοήθησε το στρατό να αναδιοργανωθεί προσφέροντας του μια νέα γλώσσα για να μιλήσει στον εαυτό του και σε άλλους. Μια θεωρία 'έξυπνων βομβών' έχει πρακτική και παρεκβατική χρήση, στο να επαναπροσδιορίζει την αστική πολεμική σύρραξη. Η πρακτική ή τακτική λειτουργία, ο βαθμός στον οποίο η θεωρία του Deleuze επηρεάζει πολεμικές τακτικές και μανούβρες εγείρει ερωτήματα σχετικά με τη σύνδεση θεωρίας και πράξης. Η θεωρία έχει προφανώς τη δύναμη να διεγείρει ευαισθησίες, αλλά μπορεί ακόμη να βοηθήσει στην κατανόηση, ανάπτυξη ή και δικαιολόγηση ακόμα ιδεών που αναπτύσσονται ξεχωριστά σε διαφορετικά πεδία γνώσης και με αρκετά διαφορετικές ηθικές βάσεις. Με παρεκβατικούς όρους ο πόλεμος, εάν δεν είναι πόλεμος μέχρις τελικής εξόντωσης, αποτελεί ένα μέσο επικοινωνίας μεταξύ εχθρών. Κάθε στρατιωτική επιχείρηση στοχεύει στο να “πει” κάτι στον εχθρό. Η ορολογία του 'swarming', 'επιλεγμένων δολοφονιών' και 'έξυπνης καταστροφής' βοηθά το στρατό να πει στους εχθρούς του πως έχει τη δυνατότητα να προξενήσει μεγαλύτερη καταστροφή. Οι επιδρομές μπορούν τότε να φανούν ώς μια μετριοπαθής εναλλακτική επιλογή σε σχέση με την καταστροφική δυνατότητα που διαθέτει ο στρατός και που θα χρησιμοποιείσει εάν ο στρατός ξεπεράσει τα “ανεκτά” όρια βίας ή παραβιάσει κάποια άτυπη συμφωνία. Με όρους στρατιωτικής επιχειρησιακής θεωρίας είναι απαραίτητο να μη χρησιμοποιηθεί ποτέ η πλήρης καταστροφική δυνατότητα του στρατού, αλλά να διατηρηθεί η προοπτική της κλιμάκωσης της κτηνωδίας. Διαφορετικά, η απειλή χάνει το νόημά της.
Όταν ο στρατός μιλά για θεωρία στον εαυτό του, φαντάζει σα να είναι έτοιμος να αλλάξει τις οργανωτικές του δομές και θεωρίες. Όταν μιλά για θεωρία στο κοινό, σε ομιλίες, τηλεοπτικές μεταδόσεις και έντυπες ανακοινώσεις, φαίνεται σα να προσπαθεί να μεταδώσει μια εικόνα ενός στρατού πολιτισμένου και εκλεπτυσμένου. Και όταν ο στρατός 'επιτίθεται' (όπως κάθε στρατός) στον εχθρό, η θεωρία μπορεί να γίνει αντιληπτή ώς ένα ιδιαίτερα πειθαναγκαστικό όπλο “σοκ και δέους”. Το μήνυμα είναι:
“Ποτέ δε θα καταλάβεις ούτε καν τι ήταν αυτό που σε σκότωσε”.
* Ο Eyal Weizman είναι αρχιτέκτονας, συγγραφέας και διευθυντής του Κέντρου για Ερευνητική Αρχιτεκτονική στο Goldsmith's College του Λονδίνου. Το έργο του πραγματέυεται ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και χώρων σε σύγκρουση.
Μια πλήρης εκδοχή του άρθρου αυτού παρουσιάστηκε πρόσφατα στο συνέδριο 'Beyond Bio-politics' στο City University της Νέας Υόρκης και στο αρχιτεκτονικό πρόγραμμα της Μπιενάλε του Sao Paulo. Ενα χειρόγραφο είναι διαθέσιμο στο τεύχος Μαρτίου/ Απριλίου του περιοδικού Radical Philosophy.
1 Quoted in Hannan Greenberg, 'The Limited Conflict: This Is How You Trick Terrorists', in Yediot Aharonot; www.ynet.co.il (23 March 2004)
2 Eyal Weizman interviewed Aviv Kokhavi on 24 September at an Israeli military base near Tel Aviv. Translation from Hebrew by the author; video documentation by Nadav Harel and Zohar Kaniel
3 Sune Segal, 'What Lies Beneath: Excerpts from an Invasion', Palestine Monitor, November, 2002; www.palestinemonitor.org/eyewitness/Westbank/what_lies_beneath_by_sune_segal.html 9 June, 2005
4 Shimon Naveh, discussion following the talk 'Dicta Clausewitz: Fractal Manoeuvre: A Brief History of Future Warfare in Urban Environments', delivered in conjunction with 'States of Emergency: The Geography of Human Rights', a debate organized by Eyal Weizman and Anselm Franke as part of 'Territories Live', B'tzalel Gallery, Tel Aviv, 5 November 2004
5 Eyal Weizman, telephone interview with Shimon Naveh, 14 October 2005
6 Ibid.
7 Michel Foucault's description of theory as a 'toolbox' was originally developed in conjunction with Deleuze in a 1972 discussion; see Gilles Deleuze and Michel Foucault, 'Intellectuals and Power', in Michel Foucault, Language, Counter-Memory, Practice: Selected Essays and Interviews, ed. and intro. Donald F. Bouchard, Cornell University Press, Ithaca, 1980, p. 206
8 Weizman, interview with Naveh
9 Quoted in Yagil Henkin, 'The Best Way into Baghdad', The New York Times, 3 April 2003
10 Weizman, interview with Naveh
11 Naveh is currently working on a Hebrew translation of Bernard Tschumi's Architecture and Disjunction, MIT Press, Cambridge, Mass., 1997.
12 Weizman, interview with Naveh
