Ισραήλ και Πλάτων

Η ανάλυση της πολιτικής του Ισραήλ, που βασίζεται στην «εβραϊκή ιδεολογία», με τη χρήση εννοιών της πλατωνικής φιλοσοφίας δεν είναι και τόσο παράξενη, αναφέρει ο Ίσραελ Σαχάκ[1].

Αρκετοί μελετητές, σημαντικότερος εκ των οποίων υπήρξε ο Μόζες Χάντας[2], ισχυρίστηκαν ότι τα θεμέλια του «κλασικού ιουδαϊσμού», δηλαδή του ιουδαϊσμού όπως αυτός διαμορφώθηκε από τους σοφούς του Ταλμούδ, στηρίζονται σε πλατωνικές επιρροές και ειδικά στην εικόνα της Σπάρτης όπως αυτή εμφανίζεται στον Πλάτωνα[3].

Σύμφωνα με τον Χάντας, ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό του πλατωνικού πολιτικού συστήματος, που υιοθετήθηκε από τον ιουδαϊσμό ήδη από την εποχή των Μακκαβαίων (142-63 π.Χ.), ήταν η αντίληψη «ότι κάθε φάση της ανθρώπινης συμπεριφοράς πρέπει να υπόκειται σε θρησκευτικούς κανόνες που στην πραγματικότητα θα διαμορφώνονται από τον κυβερνήτη». Δεν μπορεί να υπάρξει καλύτερος ορισμός του «κλασικού ιουδαϊσμού» και των τρόπων με τους οποίους τον χειραγώγησαν οι ραββίνοι, από αυτόν τον πλατωνικό ορισμό.

Συγκεκριμένα, ο Χάντας ισχυρίζεται ότι ο ιουδαϊσμός υιοθέτησε αυτό που «ο ίδιος ο Πλάτων συνόψισε ως αντικειμενικούς στόχους του προγράμματός του», στο ακόλουθο πολύ γνωστό απόσπασμα:

«Η ύψιστη απ' όλες τις αρχές είναι πως ποτέ κανένας, άντρας ή γυναίκα, δεν επιτρέπεται να δρα ανεξάρτητα από τους αρχηγούς. Ούτε ο νους κανενός θα 'πρεπε να εθιστεί έτσι που αυτός να αφήνεται να κάνει ο,τιδήποτε με δική του πρωτοβουλία. Ούτε από ζήλο, ούτε ακόμα χάριν παιδιάς.

Αλλά τόσο στον πόλεμο, όσο και σε περίοδο ειρήνης, θα προσέχει πάντα τον αρχηγό του και θα τον ακολουθεί πιστά. Και στο παραμικρό ζήτημα ακόμα θα υπακούει στις εντολές του αρχηγού. Για παράδειγμα, θα πρέπει να σηκώνεται ή να κινείται ή να γυμνάζεται ή να πλένεται ή να γευματίζει ή να αναλαμβάνει καθήκοντα νυχτοφύλακα ή αγγελιαφόρου μόνον εάν έχει διαταχθεί να το κάνει.

[…] Με δυο λόγια, οφείλουμε να συνηθίσουμε σε αυτόματη αποβολή της συνήθειας να κάνουμε κάτι χωρίς τις εντολές του. Πρέπει να μάθουμε να ζούμε όσο πιο καλά γίνεται ως μέλη μιας ομάδας, γιατί αυτό είναι το καλύτερο και πιο αποτελεσματικό μέσο που εξασφαλίζει τη σωτηρία και την τελική νίκη σε καιρό πολέμου. Καθένας από μας οφείλει να εξασκείται από τα παιδικά του χρόνια στον τρόπο που θα διοικεί και θα διοικείται από τους άλλους. Η ιδέα της ανεξάρτητης, από τις εντολές των αρχηγών, δράσης πρέπει να εξαλειφθεί για πάντα από τη ζωή όλων των ανθρώπων…»[4]

Εκπληκτικό πράγματι απόσπασμα, απόσταγμα της πλατωνικής φιλοσοφίας για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να είναι οργανωμένη η ιδανική πολιτεία.

Κανείς και ποτέ δεν πρέπει να βρίσκεται εκτός του ελέγχου των αρχόντων («μηδέποτε άναρχον μηδένα είναι»), κανείς να μην αποφασίζει και να δρα μόνος του («αυτόν εφ’ αυτού τι κατά μόνας δραν»), αλλά να υπακούει και στα πιο ασήμαντα («βραχύτατα») στον άρχοντα, να περπατάει, να γυμνάζεται, να λούζεται, να τρώει πάντα «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενος», υπακούοντας δηλαδή στις εντολές και στο πρόγραμμα των αρχόντων, και όλα αυτά όχι μόνον σε περιόδους πολέμων αλλά σε ειρηνικές περιόδους.

Η ανεξαρτησία από κάθε έλεγχο, η μη συμμόρφωση προς τις εντολές των αρχόντων, το να λαμβάνει κάποιος αποφάσεις για τον εαυτό του και να δρα μόνος του, εν ολίγοις η «αναρχία», θα πρέπει να εξαλειφθεί άπαξ δια παντός από τη ζωή όλων των ανθρώπων.

Όλων των ανθρώπων; Όχι ακριβώς. Οι άρχοντες δεν συγκαταλέγονται μεταξύ «απάντων των ανθρώπων». Και παρά τα πλατωνικά λεγόμενα ότι όλοι θα πρέπει να μάθουν από παιδιά να άρχουν και να κυβερνώνται, είναι σαφές ότι οι άρχοντες αποτελούν το αντίδοτο στην αναρχία των υπολοίπων, αφού μπορούν να λαμβάνουν αποφάσεις όχι μόνον για τον εαυτό τους αλλά και για όλους τους υπόλοιπους…

Αν στο παραπάνω πλατωνικό απόσπασμα, τονίζει ο Ι. Σαχάκ, αντικαταστήσουμε τη λέξη «άρχοντας» με τη λέξη «ραββίνος», τότε έχουμε σχηματίσει μια τέλεια εικόνα για τον κλασικό ιουδαϊσμό, που συνεχίζει να επηρεάζει βαθύτατα την ισραηλινο-εβραϊκή κοινότητα και να καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την σημερινή πολιτική του κράτους του Ισραήλ[5]…

Σημειώσεις

[1] Israel Shahak, Jewish History, Jewish Religion – The Weight of Three Thousand Years, Pluto Press, 1994, κεφ. 1 «A Closed Utopia?».

[2] Moses Hadas, Hellenistic Culture, Fusion and Diffusion, Columbia University Press, New York, 1959, ιδιαίτερα τα κεφαάλαια VII και XX.

[3] Υπάρχει και ένα κείμενό μου, που είχα «ανεβάσει» παλιότερα στο site μου και το «ανέβασα» ξανά σ’ αυτό το μπλογκάκι, γιατί ίσως σας ενδιαφέρει. Πρόκειται για το, Πλην Λακεδαιμονίων (των αδελφών τους από το γένος του Αβραάμ) και θεοληρούντων.

[4] Πλάτων, Νόμοι, 942 a-d. Το απόσπασμα αυτό έχει ήδη αναφερθεί στο «Το _ _ _ _ _ _ του Πλάτωνα [Ι]».

[5] Shahak, ό.π.